معرفی رشته مهندسی عمران
رشته‌ی مهندسی عمران یکی از رشته‌های آموزش عالی می‌باشد که هدف آن تربیت نیروهای متخصصی است که بتوانند در پروژه‌های مختلف عمرانی در زمینه‌های ساختمانی، راهسازی، پل‌سازی، سازه‌ها و بناهای آبی، جمع‌آوری و دفع فاضلاب و غیره مسئولیت طرح، محاسبه، اجرا و نظارت بر اجرا را بر عهده گیرند.
کمتر جایی از یک جامعه و کمتر محلی از یک منطقه است که فعالیت‌های عمرانی به عنوان اولین و اساسی‌ترین نیازهای آن طرح نشود. حتی تمام فعالیت‌های صنعتی، تجاری، کشاورزی و غیره نیز به طور مستقیم و غیر مستقیم به این رشته وابسته‌اند و از آن سود می‌برند.
جذب سریع فارغ التحصیلان این مجموعه در وزارت‌خانه‌ها و نهادها و سازمان‌های دولتی و همچنین بخش‌های خصوصی نظیر شرکتهای مهندسان مشاور و شرکتهای ساختمانی و راهسازی و غیره اهمیت قابل ملاحظه و نیاز خاص به متخصص در این رشته را حتی در مقایسه با سایر رشته‌های فنی و مهندسی به وضوح نشان می‌دهد.
داوطلبان برای ادامه‌ی تحصیل در این رشته با توجه به کمیت و کیفیت درس‌هایی که در این دوره تدریس می‌گردد، باید از توان و دانش برتر در زمینه‌های ریاضی و فیزیک برخوردار و همچنین توان جسمی، قدرت تجزیه و تحلیل، قدرت تجسم و دقت کافی در مسائل را داشته باشند. شایان ذکر است که بسیاری از کارها و طرح‌های عمرانی در خارج از محیطهای شهری بوده و فعالیت نسبتاً زیادی را می‌طلبد.
همان گونه که اشاره شد، فارغ التحصیلان این رشته می‌توانند پس از پایان تحصیلات، مسئولیتهای متفاوتی نظیر طراحی، محاسبه، اجرا و نظارت بر اجرای طرح‌های مختلف عمرانی را به عهده گیرند. از جمله می‌توان به مواردی چون محاسبه، ساخت و اجرا و تا حدودی طراحی ساختمان‌های مختلف مسکونی، اداری و صنعتی اعم از بنایی، بتنی و فولادی، نظیر ساختمان‌های مسکونی، ویلایی، چند طبقه، آپارتمان‌ها و برجهای بلند و همچنین کارهای ساختمانی اداره‌ها، مدرسه‌ها، بیمارستان‌ها، کارخانجات و مراکز صنعتی، ساختمان‌ها و مراکز ورزشی، تالارهای اجتماعات و غیره، طراحی، محاسبه و اجرای راه‌ها و جاده‌های مختلف ارتباطی داخل و خارج شهرها و و روستاها اعم از راه‌های شوسه، راه‌های آسفالته، آزادراه‌ها، بزرگراه‌ها و نیز راه آهن و فرودگاه، ساخت و اجرا و در مواردی طراحی و محاسبه انواع پل‌های بتنی وفلزی و با دهانه‌ها و ابعاد و شکل‌های متفاوت نظیر پل‌های داخل شهری و روگذرها، پل‌های خارج شهری و جاده‌ها، ساخت و اجرا و در مواردی طراحی و محاسبه انواع تونل‌های عمرانی، تحلیل، برنامه‌ریزی و مدیریت ترافیک و حمل و نقل شهری و برون شهری، تحلیل و ارزیابی وضعیت ایمنی راه، ترافیک، حوادث و سوانح رانندگی، اجرای سدهای مختلف خاکی و بتنی و نیز بندهای انحرافی و سایر تأسیسات وابسته نظیر تونل یا کانال انحراف آب رودخانه (جهت اجرای عملیات کارگاهی در ضمن ساخت و اجرای کارهای مربوط به ساماندهی رودخانه ها، طراحی، محاسبه و ساخت خطوط انتقال آب اعم از انواع کانال‌های تحت فشار و یا کانال‌های با سطح آزاد آب که به منظور انتقال آب از سدها و دریاچه ها برای مصارف کشاورزی، شرب و صنعتی به منطقه‌های مورد نیاز و نیز جهت انتقال آب از تصفیه‌خانه های آب به مخازن آب و از آنجا به مناطق مصرف، ساخته می‌شوند، ساخت تصفیه‌خانه های آب و فاضلاب شامل ساختمان‌ها تأسیسات مربوط، محوطه‌سازی و غیره، طراحی، محاسبه وساخت شبکه‌های آب‌رسانی به منطقه‌های شهری و روستایی جهت تأمین آب شرب مورد نیاز افراد و تأسیسات مربوطه نظیر مخازن آب، لوله‌کشی، انشعابات و غیره، طراحی، محاسبه و ساخت شبکه‌های جمع آوری و دفع آب‌های سطحی ناشی از نزولات جوی در خیابان‌ها وسایر منطقه‌های شهرها و شهرک‌ها و همچنین شبکه‌های جمع آوری و دفع فاضلاب‌های خانگی و صنعتی و انتقال آنها به خارج از شهر و تصفیه‌خانه‌ها، انجام بسیاری از کارهای نقشه‌برداری که برای کارهای ساختمانی مختلف نظیر راهسازی، سدسازی و غیره که به خصوص برای پیاده نمودن و اجرای دقیق نقشه‌ها مورد نیاز است، و همچنین تا حدودی کارهای نقشه کشی طراحی و معماری اشاره نمود.
موقعیتهای شغلی و محل‌های کار رشته‌ی مهندسی عمران
مراکز مختلفی به صورت مستقیم و غیر مستقیم در فعالیت‌های عمرانی نقش دارند که هر یک به تناسب نوع فعالیت خود، اقدام به جذب فارغ التحصیلان این رشته می‌کنند.
سازمان‌ها و وزارت‌خانه‌هایی چون راه و شهرسازی، جهاد سازندگی، نیرو و شهرداری‌ها به صورت گسترده‌تر و سایر وزارت‌خانه‌ها، ادارات، سازمان‌ها، مراکز دولتی و خصوصی نظیر وزارت‌خانه‌های آموزش و پرورش، کشاورزی، علوم، نفت، بانک‌ها و غیره به صورت غیر مستقیم برای کارهای عمرانی خود مثل طرح، محاسبه، اجرا و نظارت بر اجرا، نیاز به استخدام مهندسان عمران دارند. علاوه بر آن، شرکتهای مختلف مهندسان مشاور که در کشور به صورت گسترده وظیفه‌ی طراحی، محاسبه و نظارت براجرای پروژه‌های ساختمانی را برعهده دارند، همچنین شرکتهای ساختمانی و راهسازی دولتی و خصوصی که در اجرای این طرح‌ها فعالیت دارند، تعداد کثیری از فارغ‌التحصیلان رشته‌ی عمران را استخدام می‌کنند.
واحدهای درسی مهندسی عمران
بر اساس مصوبه های شورای عالی برنامه ریزی، دانشجو باید در دوره کارشناسی عمران 140 واحد درسی را بگذراند که 20 واحد آن دروس عمومی ، 20 واحد دروس پایه، 63 واحد دروس اصلی و تخصصی الزامی و 37 واحد دروس اختیاری است.
ادامه تحصیلات در رشته‌ی مهندسی عمران
ادامه تحصیلات در دوره بعد از کارشناسی را تحصیلات تکمیلی می‌نامند که شامل مقطع کارشناسی ارشد (فوق لیسانس) و مقطع دکترای تخصصی است. در دوره‌ی کارشناسی‌ارشد ناپیوسته، دانشجو 32 واحد آموزشی تخصصی را که 6 واحد از آن پایان نامه می‌باشد، می‌گذراند و معلومات خود را در یک زمینه‌ی خاص (گرایش) از رشته، گسترده‌تر از مقطع کارشناسی افزایش می‌دهد. در دوره دکتری تخصصی که پس از پایان تحصیلات در مقطع کارشناسی‌ارشد شروع می‌شود، دانشجو 36 واحد درس اختصاصی را می‌گذارند که 18 واحد آن رساله می‌باشد. دانشجو در این مقطع با تدوین رساله، کار تحقیقاتی نسبتاً گسترده ای را در یک زمینه‌ی تخصصی خاص به انجام می‌رساند و سعی می‌کند در گسترش مرزهای دانش سهیم باشد.
گرایشهای مختلف کارشناسی ارشد و دکتری
1) سازه
مهندسی سازه در ارتباط با طراحی پل‌ها، ساختمان‌ها، ساخت تاسیسات نفتی روی خشکی، سدها و غیره می‌باشد. اجزاء تشکیل دهنده مهندسی ساختمان، طراحی و آنالیز سازه می‌باشد. این شامل محاسبه تنش‌ها و نیروهای فعال در ساختمان می‌شود. بعضی از مهندسین ساختمان در زمینه‌های گوناگون و متفاوت دیگر مشغول به کار می‌شوند. از قبیل طراحی هواپیما و فضاپیما و حتی وسایل پزشکی. از آنجا که این فارغ التحصیلان علاوه بر تواناییهای یک کارشناس عمران، از نظر علمی و نظری و پژوهشی در یک زمینه خاص، معلومات بیشتری دارند، بدین جهت کارایی بیشتری نیز دارند و از مطالب فراگرفته شده می‌توانند در زمینه طراحی و محاسباتی دقیق و تخصصی‌تر و همچنین پژوهشی، استفاده نمایند. این گونه فارغ التحصیلان ضمن آنکه می‌توانند در تمام محیطهای جذب فارغ التحصیلان کارشناسی مشغول به کار گردند، مسئولیتهای بالاتر و سنگین‌تر علمی، پژوهشی و اجرائی را بعهده می‌گیرند. پس از پایان دوره دکتری تخصصی امکان همکاری در دانشگاه‌ها و سایر مراکز علمی و پژوهشی به عنوان هیات علمی بر ایشان میسر می‌گردد.
2) راه و ترابری
مهندسی راه و ترابری در ارتباط با روش‌های روسازی و زیرسازی و طرح هندسی انواع راه و مباحث مربوط به راه‌آهن و فرودگاه می‌باشد. بنابراین علاوه بر طراحی کامل راه‌های ارتباطی ماشین‌رو، طراحی باند فرودگاه، برجهای مراقبت و همچنین طرح کامل راه‌آهن اعم از مشخصات فنی و هندسی آن مورد توجه این گرایش است.
3) حمل و نقل
مهندسی حمل و نقل در ارتباط با تئوری صف‌بندی، جریان حرکت ترافیک و رفتار رانندگان می‌باشد.
4) زلزله
با توجه به موقعیت و شرایط جغرافیایی ایران هم اکنون یکی از بخش‌های اصلی در طرح و محاسبه‌ی سازه‌های مختلف بررسی سازه در مقابل زلزله می‌باشد. مبحث مهندسی زلزله بررسی رفتار سازه‌های مختلف از جمله ساختمان‌ها، پل‌ها، سدها و … تحت زلزله و طراحی آنها در مقابل زلزله می‌باشد. این گرایش در ارتباط بسیار نزدیک با مهندسی سازه است.
5) ژئوتکنیک (خاک و پی)
مبحث مهندسی ژئوتکنیک پایه و اساس مهندسی سازه می‌باشد. در خصوص اهمیت مهندسی ژئوتکنیک به سختی می‌توان اغراق نمود، زیرا ساختمان و سازه بایستی در ارتباط مستقیم با زمینی که بر روی آن قرار می‌گیرد باشد، مهندسی ژئوتکنیک به خصوصیات و مشخصات خاک و فنداسیون و پی و دینامیک خاک ارتباط دارد. همچنین مباحث مربوط به تونل‌ها، سدهای خاکی و آزمایشگاه‌های مکانیک خاک در زمره‌ی فعالیت‌های مهندسی ژئوتکنیک قرار می‌گیرد.
6) سازه‌های هیدرولیکی
مبحث مرتبط با حرکت و انتقال مایعات و بطور اخص آب است. این مبحث مهندسی بطور یقین ارتباط با طراحی پل‌ها، سدها، کانال‌ها، اسکله‌ها پیدا می‌کند و همچنین ارتباط با هر دو موضوع مهندسی محیط زیست و بهداشت را نیز دارد. البته تأکید بیشتر این گرایش بر روی طراحی و محاسبه‌ی سازه‌های مرتبط با آب می‌باشد و مطالعات هیدرولوژیکی چندان در حیطه‌ی مباحث این گرایش نیست.
7) سازه‌های دریایی
مهندسی سازه‌های دریایی در ارتباط با طراحی سازه‌های مختلف دریایی مانند انواع سکوها، اسکله‌ها و تأسیسات و تجهیزات بندری است.
8) محیط زیست
مهندسی محیط زیست در ارتباط است با عملکرد مواد شیمیایی و زیست‌شناسی موجودات و یا اتلاف گرما و انرژی حرارتی، تصفیه و پالایش آب و هوا و اصلاح و بهبود محل و مکان‌هائی که در اثر ضرر و زیان‌های قبلی صدمه دیده‌اند. موضوعات تحت پوشش مهندسی محیط زیست عبارتند از: تصفیه آب، دفع فاضلاب، مدیریت خسارت و صدمات و آسیب‌های پرخطر. مهندسی محیط زیست ارتباط دارد با هیدرولوژی و علم هواشناسی تا جائیکه دانش راجع به آب و جریانات و دانستن چگونگی انتقال آلوده‌کننده‌ها احتیاج و نیاز می‌باشد، مهندسی محیط زیست همچنین شامل واکنش در برابر آلودگی صنعتی می‌باشد، مهندسی محیط زیست بخش پیشرفته و مدرن بهداشت است.
9) مدیریت ساخت
انجام مناسب و بهینه‌ی هر پروژه در گرو مدیریت صحیح و اصولی می‌باشد، به خصوص در پروژه‌های عمرانی که با بخش‌های مختلفی در ارتباط است و معمولاً افراد زیادی در آن فعالیت دارند، نقش مدیریت پررنگ‌تر می‌باشد. در این گرایش انواع روش‌های مدیریتی، پیمان‌ها و قراردادها، برآورد هزینه‌ها انواع روش‌های اجرایی مطرح می‌شوند.
10) آب
با توجه به اینکه توسعه کشور در زمینه‌های کشاورزی، صنعتی و غیره بستگی به میزان آب قابل استفاده دارد، می‌توان صنعت آب در ایران را در زمره صنایع مادر به حساب آورد. دورۀ کارشناسی ارشد آب به منظور تربیت متخصصانی تدوین شده است که بتوانند در زمینه‌های شناخت منابع آب و کنترل و بهسازی کیفیت منابع آب اطلاعات لازم رابه دست آورند تا بتوانند در مراحل مختلف طراحی، نظارت و مدیریت پروژه‌های آب کار کنند. این دوره شامل هیدرولیک، هیدرولوژی و مدیریت و برنامه‌ریزی منابع آب می¬ باشد.
11) آب و فاضلاب
این دوره طیف وسیعی از موضوعات دو حوزه آب و فاضلاب را در بر می‌گیرد. مواردی از قبیل کنترل کیفیت منابع آب، فرآیندهای مختلف تصفیه آب و فاضلاب، شبکه های انتقال و توزیع و تصفیه‌خانه‌های آب، شبکه‌های جمع‌آوری آب‌های سطحی و فاضلاب و تصفیه‌خانه فاضلاب، استفاده از فاضلاب‌های تصفیه شده و تجزیه و تحلیل اثرات زیست محیطی ناشی از آن و مدیریت ادارات آب و فاضلاب شهرها از مهمترین این موارد است.
زمینه‌های اشتغال و معرفی حیطه‌های کاری تخصصی تک تک گرایش‌ها
مهندسین عمران جهت یافتن شغل مناسب، شانس بیشتری نسبت به سایر مهندسین دارند. پیشرفت سریع جوامع و نیاز روز افزون آنها به انجام طرح‌های مختلف عمرانی، سیاست‌های عمرانی و سرمایه‌گذاری‌های دولت برای رفع نیازهای عمرانی و وجود منابع مالی بسیار زیاد در این حوزه سبب رونق گرفتن رشته‌ی مهندسی عمران شده است. برای مثال از طراحی و اجرای سکوهای نفتی، سازه‌های دریایی و سدها گرفته تا ساخت راه‌ها و ساختمان‌های مسکونی و سیستم حمل و نقل عمومی، همه به عهده مهندسین عمران می‌باشد. بنابراین می‌توان گفت این رشته دارای بازار کار پویا و پرتحرکی است ولی باید توجه داشت که شرط موفقیت برای یافتن کار در رشته‌ی مهندسی عمران، متخصص بودن در یکی از زیرمجموعه های آن است زیرا تغییر پی در پی زمینه‌ی کاری بیش از آنکه کار بیشتری را برای فرد ایجاد نماید به دلیل کاهش تخصص‌های لازم فرصت‌های مناسب شغلی را از وی سلب می‌نماید.
لازم به ذکر است، پس از پایان دوره‌ی دکترای تخصصی مهندسی عمران، همکاری در دانشگاه‌ها و سایر مراکز علمی و پژوهشی برای فارغ التحصیلان کلیه گرایش‌ها امکانپذیر است.
1) گرایش سازه
با توجه به اینکه گرایش سازه طیف وسیعی از کارهای عمرانی را تحت پوشش دارد علیرغم تعداد زیاد فارغ‌التحصیلان آن، فرصت‌های شغلی خوبی در ادارات دولتی و و نیز شرکتهای خصوصی وجود دارد. فارغ‌التحصیلان گرایش سازه می‌توانند در زمینه‌ی طراحی و نظارت در شرکتهای مشاور و یا در زمینه‌ی مسئولیتهای اجرایی در شرکتهای پیمانکاری مشغول شوند.
2) گرایش راه و ترابری
کارشناسی‌ارشد عمران در گرایش راه به دلیل تعداد کم فارغ‌التحصیلان آن و اختصاصی‌تر بودن این گرایش برای آقایان، دارای بازار کار نسبتا خوبی می‌باشد. فارغ التحصیلان این گرایش می‌توانند در شرکتهای مشاور و یا اداراتی مانند راه و ترابری و شهرداری مشغول بکار شوند اما آن دسته از مهندسین عمران که در شرکتهای پیمانکاری مشغول به کار می‌شوند و به انجام فعالیت های راهسازی می‌پردازند دارای درآمد خوبی هستند.
3) گرایش حمل و نقل
عموما فارغ التحصیلان کارشناسی‌ارشد مهندسی عمران با گرایش حمل و نقل جذب مهندسان مشاور، واحدها و ادارات مختلف راه و ترابری، شهرداری ها، سازمان های حمل و نقل ترافیک، شرکتهای مطالعات جامع حمل و نقل می‌شوند.
4) گرایش زلزله
فارغ التحصیلان کارشناسی ارشد مهندسی عمران در گرایش زلزله می توانند در شرکت های مهندسی به کار طراحی سازه و یا انجام مطالعات مقاوم سازی بپردازند. از دیگر زمینه های کاری گرایش زلزله، انجام مطالعات و محاسبات تحلیل خطر برای طراحی سازه های خاص مانند سدها، نیروگاه ها، برج ها می باشد.
5) گرایش خاک و پی
از آنجا که هر سازه بر روی فونداسیون و یا خاک بنا می شود، وجود مهندس خاک و پی در تمام کارهای عمرانی ضروری است. معمولا کارشناسان ارشد خاک و پی در شرکت های مهندسی مشاور و یا آزمایشگاه‌های مکانیک خاک مشغول به کار می شوند.
6) گرایش سازه‌های هیدرولیکی
فارغ التحصیلان گرایش سازه هیدرولیکی نیز مانند فارغ التحصیلان رشته سازه دریایی می توانند در محیطهای مرتبط با گرایش سازه هیدرولیکی و یا در شاخه های دیگر مانند سازه و آب مشغول بکار شوند. فارغ التحصیلان گرایش سازه های هیدرولیکی بازار کار مناسبی در شرکت های سدسازی دارند.
7) گرایش سازه‌ی دریایی
فارغ التحصیلان گرایش سازه‌ی دریایی می توانند بطور مرتبط با گرایش خود و یا در شاخه های دیگر مانند سازه و آب مشغول بکار شوند. از طرفی گرایش سازه دریایی به دلیل مرتبط بودن با صنعت نفت و گاز نسبت به سایر گرایش های عمران دارای بازار کار بسیار خوبی با درآمد بالا است.
8) گرایش محیط زیست
فارغ التحصیلان کارشناسی ارشد عمران با گرایش محیط زیست در زمینه هایی همچون شناخت و كنترل آلودگي منابع آب، آلودگي هوا و آلودگيهاي حاصل از مواد جامد زائد سررشته داشته و مي توانند در سازمان‌هاي مسئول برنامه‌ريزي، شهرداري‌ها، سازمان حفاظت محيط زيست، شيلات، كارخانجات و سازمان‌های وابسته به وزارت نیرو مشغول به كار شوند.
9) گرایش مدیریت ساخت
یکی از مزیت‌های رشته مدیریت ساخت این است که فارغ التحصیلان این رشته در مقایسه با سایر گرایشهای مهندسی عمران بسیار کم می‌باشند، به همین دلیل زمینه کاری نسبتا خوبی دارا هستند. از سوی دیگر به دلیل اینکه تمام کارگاه‌های مرتبط با مهندسی عمران نیاز به مدیر دارند این رشته بازار کار خوبی دارد. البته به دلیل محیط کار کارگاهی بازار کار مربوط به آقایان در این رشته نسبت به خانم‌ها بهتر می باشد.
10) گرایشهای آب و آب و فاضلاب
کارشناسی ارشد عمران با گرایش مهندسی آب دارای بازارکار مناسبی است. فارغ التحصیلان آن می‌توانند در شرکت های مشاور در زمینه آب و فاضلاب، سد سازی، مدیریت منابع آب و یا برای مطالعات هیدرولوژی در شرکت های راهسازی مشغول به کار شوند.
تواناییهای فارغ التحصیلان مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی
در دوره های تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکتری) بیشتر به جنبه‌های نظری و پژوهشی پرداخته می‌شود. بدین جهت فارغ التحصیلان این دوره‌ها در هر یک از گرایشهای یاد شده، بیشتر تواناییهای علمی و محاسباتی و به طور کلی نظری خود را افزایش می‌دهند، اگرچه این افزایش توانایی، در کارهای اجرایی علمی نیز از نظر صحت اجرا می‌تواند نقش مهمی داشته باشد. در مقطع دکتری دانشجو ضمن افزایش مراتب علمی خود، در یک زمینه‌ی تخصصی‌تر، قدرت و توان خود را برای انجام کارهای تحقیقاتی و توسعه مرزهای دانش و رفع معضلات علمی و اجرایی از طریق پژوهش بالا برده، تحقیقاتی را در یک مورد خاص، انجام می‌دهد.
جذب فارغ التحصیلان تحصیلات تکمیلی در محیطهای کار
از آن جا که این فارغ التحصیلان علاوه بر تواناییهای یک کارشناس عمرا ن، از نظر علمی، نظری و پژوهشی در یک زمینه‌ی خاص، معلومات بیشتری دارند، بدین جهت کارایی بیشتری نیز دارند و از مطالب فراگرفته شده می‌توانند در زمینه‌های طراحی و محاسباتی دقیق و تخصصی‌تر و همچنین پژوهشی، استفاده نمایند. اینگونه فارغ‌التحصیلان ضمن آن که می‌توانند در تمام محل‌های جذب فارغ التحصیلان کارشناسی مشغول به کار گردند، مسئولیتهای بالاتر و سنگین‌تر علمی، پژهشی و اجرایی را به عهده می‌گیرند. پس از پایان دوره‌ی دکترای تخصصی، امکان همکاری در دانشگاه‌ها و سایر مراکز علمی و پژوهشی به عنوان عضو هیأت علمی برایشان میسر می‌گردد.
